Қажырлы еңбек иесі (Қазақтың қайсар ұлы Ахмет Дәкішұлы Дауылбаевқа 110 жыл)

Ахмет Дәкішұлы  Дауылбаев Батыс Қазақстан облысы Жаңақала ауданында 1903 жылы 30 қарашада дүниеге келген. Ауылшаруашылық ғылымдарының кандидаты, көрнекті мемлекеттік қайраткер.

1938 жылы- қаржы халық комиссары,  1940 жылы – егін шаруашылығы халық комиссары, ауылшаруашылығы министрі болды.  1952 жылы су шаруашылығының Министрі және 1954 жылы –Ауылшаруашылық ғылымдарының Ленин атындағы бүкілодақ академиясының қазақ филиалы Президиумының төрағасы лауазымын атқарды.

А.Д. Дауылбаев Қазақстанның министрлері ішінде жалғыз өзі Қазақстан КП ОК Бюросының мүшесі, Қаз.КСР Жоғары Кеңесінің барлық шақырылымдарының депутаты, КСРО-дағы республика министрлерінің ішінде Мәскеуде КСРО Министрлер Одағының Кеңесінде Одақ тұрғындарын тұрақты қабылдаған  жалғыз министр болып табылады.

Тарихтың қилы бетбұрыс кезеңдерінде әділдіктің туын орнатып, адамдар құқығын қорғауға бар жанын салатын  әйгілі адамдар болады. Сондай жарқын тұлғалардың бірі Ахмет Дәкішұлы Дауылбаев.
Әкесі қарапайым кедей шаруа Дәкіш Дауылбаев жеті жасынан байға жалданып жұмыс істеген баласының халық соты, ҚазОАК ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі, егін шаруашылығы халық комиссары, қаржы халық комиссары, Қазақстанның ауылшаруашылық министріне дейін өсетінін қайдан білсін.

Ахмет Дәкішұлы Дауылбаев ерекше талапкер адам болды.  Алайда ол беделді лауазым мен атаққа талпынған емес. Оның басты арманы – өзінің отандастарының өмірін жақсарту болатын.
        А.Д. Дауылбаевтар отбасы 1937 жылы күзде   Алматы қаласына келеді, оларды жалған құпия хабары бойынша тұтқындалған  қаржы халық комиссарының үйіне орналастырады. Жуық арада Ахметтің немере інісі Қазақстанның халық ағарту комиссары С.Мендешевті де тұтқындайды. Сол қиын-қыстау жылдары қуғын-сүргін диірменіне тап болу қаупі Ахмет Дәкішевтің өзіне де төнді. Қажет болып қалар деп жұбайы кереуеттің қасына кептірілген нан мен жылы киім салынған сөмке қоятын. Алайда ойламаған жерден А.Дауылбаевты ҚазОАК төрағасы болып тағайындалатыны туралы хабар келеді. Ахмет Дәкішұлы лауазымнан бас тартып көрді, бұл жөнінде тез арада Мәскеуге хабар берілді.  Алайда күтіп отырғандай, қуғын бола қойған жоқ. А.Дауылбаевтың қадамы «жоғарыда» басшылыққа көрсеткен қыр емес, керісінше адал әрі ерге тән әрекет деп бағалады.  

Әрине, үнемі бұлай болу мүмкін емес еді. Дамокл семсері Ахметтің төбесінен 1953 жылға дейін төніп тұрды. Әсіресе Ұлы Отан соғысы жылдары өте қиын болды, өйткені одақ басшылығы оған аса ауыр  жауапкершілік артты- майдан және тылды азық-түлікпен қамтамасыз ету. Қандай да болмасын қателікке бой алдырмау қажет болды. Алайда Ахмет Дәкішұлы бұл қиын да жауапты жұмысты абыроймен атқарып шықты.

Ол министр болған кезде республикамыз ауыл шаруашылығы саласында елеулі жетістіктерге қол жеткізді. Мұрағат деректеріне көз жіберсек,  соғыс жылдары кезінде Қазақстан майданға  6 миллионнан астам ұн,  800 мың тонна ет, 150 мың әскер аттарын жөнелтті.

Адамдар А.Дауылбаевқа туған туысындай келетін еді, өйткені ол ешқашан келушілердің көңілін қалдырған емес. Сол кезде халық арасында оны «халық» министрі деп атап кетті.

Сол жылдары КСРО ауылшаруашылығы министрлігінің басшысы болған И.Бенедиктов Ахмет Дәкішұлын өзінің бірінші орынбасары лауазымын ұсынып, бірнеше мәрте шақырған болатын. Бірақ Ахмет Дәкішұлы өзінің ата-бабаларының  жерінде-туған Қазақстан елінде жұмыс істеуі тиіс екендігін айтып, ұсыныстан бас тартты.

А. Даулбаев орындалуға тиіс нұсқау беріп басқаруды ұнатпайтын. Ол адамдармен әңгімелесіп, оларға жағдайды түсіндіріп, өз мысалы арқылы қалай жұмыс істеу керектігін көрсету ұнайтын.

Одақ басшылығының бұйрығы бойынша, деп есіне алады Қызыл-Орда облыстық партия комитетінің хатшысы және Қазақстанның КП ОК бөлімі меңгерушісі  Г.Ильясов -бірқатар басшыларға, соның ішінде, Дауылбаевқа да, жедел түрде, балық ауына, арқандар дайындауға қажет шетелден сатып алынған тінті дақыл-кендірді өзімізде өсіру тапсырылды.  Ахмет Дәкішұлы жеке өзі ғылыми зерттеулер жүргізіп, Шу өзенінің алқабында тінті дақылды өсіре бастады.

    Ауылшаруашылық ғылымдарының Ленин атындағы бүкілодақ академиясының қазақ филиалы Президиумының төрағасы болған кезде А. Даулбаев  В. Бальмонт, А. Елеманов, А. Бараев және т.б. атақты ғалымдармен қоян-қолтық жұмыс істеді. Осы кезең аралығында өндіріске дәндердің жаңа сұрыптары енгізілді, ірі қара малдың (соның ішінде қазақ ақбасты), жылқы, қойлардың  10-нан аса тұқымы шығарылды. Бұл қазақстандық ауылшаруашылық ғылымның өркендеу кезеңі болды.

А. Дауылбаевтың жеке бастамасымен орта буын мамандарын дайындайтын Талғар ауылшаруашылық техникумы, Жамбыл су шаруашылығының ғылыми зерттеу институты ашылды.

А.Дауылбаев 1940 жылдан 1951 жылдар аралығында кандидат, кейін Қазақстанның КП ОК бюросының мүшесі болып сайланды, Қазақ  КСР Жоғары Кеңесінің барлық шақырылымдарының депутаты, КСРО Жоғары Кеңесінің депутаты болды.  Ол халыққа өте көп жақсылық жасады. Қазіргі замандастары Отанымыздың шынайы патриоты -Ахмет Дәкішұлы Дауылбаевты жылы лебізбен естеріне алады. 

Орал қаласы әкімінің 2009 жылғы 20 тамыздағы №2131 қаулысымен және Орал қалалық мәслихатының 2009 жылғы 24 желтоқсандағы шешімімен қаламыздың «Жақсы ауыл» шағынауданындағы жаңа көшеге А.Д.Дауылбаевтың есімі берілді.

Ел дегенде егіздей болып айтылатын ерен есімдер болады. Олар өзгелерден ерекшеленіп, артында өшпес із қалдырады, елге қызмет етеді, жасампаздықтың үлгілі өнегесін көрсетіп, ірі тұлға ретінде тарих бетінен айрықша орын алады. Ұлы Абай айтқандай ақыл, қайрат пен жылы жүрек үшеуін бірдей ұстаған Ахмет Дәкішұлы Дауылбаевты -құрметті азамат, көрнекті қайраткер, ірі тұлға ретінде есте сақтайық.

ҒАА бөлімінің археограф маманы З.Бутанова